မနက်မိုးလင်းလို့ မျက်စိနှစ်လုံးပွင့်တာနဲ့ ကျွန်တော်တို့ အများစု အရင်ဆုံးလုပ်မိတဲ့အရာက ဘာဖြစ်မလဲ။ သေချာပါတယ်၊ ဘေးနားက ဖုန်းကို လှမ်းကိုင်လိုက်တာပါပဲ။ ဖုန်းကိုင်ပြီးသွားရင်ကော ဘယ်ကို အရင်ဆုံးသွားဖြစ်လဲ။ သူငယ်ချင်းတွေ ဘာတွေတင်ထားလဲ ကြည့်ဖို့ Facebook ရဲ့ လောကထဲကိုလား၊ အဆုံးမရှိ scroll လုပ်ရင်း အချိန်ဘယ်လိုကုန်သွားမှန်းမသိတဲ့ TikTok ထဲကိုလား၊ ဒါမှမဟုတ် တစ်ညအတွင်း ဘာတွေထူးခြားသွားလဲသိရအောင် သတင်း App တွေရဲ့ ခေါင်းစဉ်တွေဆီကိုလား။

ကျွန်တော်တို့အားလုံးမှာ အကန့်အသတ်နဲ့ပဲ ရှိတဲ့ အရာနှစ်ခုရှိပါတယ်။ အဲဒါတွေကတော့ “အချိန်” နဲ့ “အာရုံစူးစိုက်မှု” ပါပဲ။ ဒီနေ့ခေတ်မှာတော့ အင်တာနက် Data ကိုပါ ထည့်ပြောရမှာပေါ့။ ကျွန်တော်တို့ ရွေးချယ်ကြည့်ရှုလိုက်တဲ့ အရာတိုင်းမှာ "ပေးဆပ်ရတဲ့ တန်ဖိုး" တစ်ခု အမြဲရှိနေပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ ပြောတဲ့တန်ဖိုးဆိုတာ လစဉ်ပေးရတဲ့ ဖုန်းဘေလ်၊ ဒေတာဖိုးသက်သက်ကို ဆိုလိုတာမဟုတ်ပါဘူး။ အဲဒီထက်ပိုလေးနက်တဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အသိပညာ၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ခံစားချက် နဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးအထိပါ သက်ရောက်နေတဲ့ တကယ့်တန်ဖိုးကို ဆိုလိုတာပါ။

အဲ့တော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အဖိုးတန်အချိန်နဲ့ ဒေတာတွေကို ဘယ်အရာပေါ်မှာ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံနေကြလဲ။ Facebook, TikTok နဲ့ News ဆိုတဲ့ ဒီပလက်ဖောင်းသုံးခုရဲ့ အားသာချက်၊ အားနည်းချက်နဲ့ သူတို့တောင်းဆိုနေတဲ့ "တကယ့်တန်ဖိုး" တွေက ဘာတွေဖြစ်မလဲဆိုတာ လေ့လာကြည့်ကြရအောင်။

Facebook - ဆက်သွယ်မှုရဲ့ ဆွဲဆောင်ခြင်းနဲ့ ထောင်ချောက်

Facebook ရဲ့ အကြီးမားဆုံးအားသာချက်ကတော့ "ဆက်သွယ်မှု" ပါပဲ။ သူငယ်ချင်းတွေ၊ မိသားစုတွေ၊ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေနဲ့ အဆက်အသွယ်မပြတ်စေဘူး။ ကိုယ့်ဘဝရဲ့ အမှတ်တရလေးတွေကို မျှဝေမယ်၊ သူများတွေရဲ့ ပျော်ရွှင်မှုမှာ ဝင်ပြီး ဝမ်းသာပေးမယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့်ပြောရရင် သူက ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်ရဲ့ "လက်ဖက်ရည်ဆိုင်" လိုပါပဲ။

ဒါပေမဲ့ သူ့အတွက် "ပေးဆပ်ရတဲ့တန်ဖိုး" ကလည်း မသေးလှပါဘူး။ Facebook Algorithm က ကျွန်တော်တို့ကို သိသင့်တဲ့အရာတွေထက် ကျွန်တော်တို့ "သိချင်တဲ့"၊ "မြင်ချင်တဲ့" အရာတွေကိုပဲ ဦးစားပေး ရွေးချယ်ပြသလာပါတယ်။ ဒါက ကိုယ်နဲ့အမြင်တူတဲ့သူတွေ၊ အတွေးအခေါ်တူတဲ့သူတွေကြားထဲမှာပဲ ပိတ်မိနေတဲ့ Echo Chamber ဆိုတဲ့ အခြေအနေကို ဖြစ်စေတယ်။ သတင်းမှားတွေ၊ အမုန်းစကားတွေကလည်း Facebook ပေါ်မှာ မီးလိုပဲ အလွယ်တကူ ပျံ့နှံ့နိုင်တယ်။ အဆုံးမရှိ scroll လုပ်ရင်း အသိစိတ်လွတ်သွားတာတွေ၊ တခြားသူတွေရဲ့ အောင်မြင်မှုတွေ၊ ပျော်ရွှင်မှုတွေနဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် နှိုင်းယှဉ်ပြီး စိတ်ဓာတ်ကျရတာတွေက Facebook က တိတ်တိတ်လေး တောင်းနေတဲ့ တန်ဖိုးတွေပါပဲ။

TikTok - အပျော်ရဲ့ မူးဝေနောက်လိုက်စေမှု

TikTok ကတော့ ရှင်းပါတယ်။ သူ့ရဲ့ အဓိကရည်ရွယ်ချက်က "ဖျော်ဖြေရေး" ပါ။ စက္ကန့်ပိုင်း၊ မိနစ်ပိုင်းအတွင်းမှာ ကျွန်တော်တို့ကို ရယ်မောစေတယ်၊ အံ့ဩစေတယ်၊ ပျော်ရွှင်စေတယ်။ အချိန်ခဏလေး သတ်ဖို့၊ ဦးနှောက်ကို အနားပေးဖို့အတွက်တော့ TikTok က အကောင်းဆုံးနေရာတစ်ခုပါ။ Trend အသစ်တွေ၊ ဖန်တီးနိုင်စွမ်းရှိတဲ့ လူငယ်တွေရဲ့ အရည်အချင်းတွေကိုလည်း ဒီကနေတစ်ဆင့် မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။

သူ့ရဲ့ "တန်ဖိုး" ကတော့ "စွဲလမ်းစေလွန်းတာ" ပါပဲ။ "တစ်ပုဒ်ပဲ ကြည့်တော့မယ်" ဆိုတဲ့ အတွေးနဲ့ စလိုက်တဲ့ TikTok ဟာ မိနစ်ပိုင်းကနေ နာရီပိုင်းအထိ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အချိန်တွေကို ခိုးယူသွားတတ်ပါတယ်။ ဒါက ရေရှည်မှာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အာရုံစူးစိုက်နိုင်စွမ်း (Attention Span) ကို သိသိသာသာ လျော့ကျစေပါတယ်။ တစ်နာရီလောက် TikTok သုံးပြီးသွားတဲ့အခါ "ငါ ဘာအကျိုးရှိတာတွေ သိလိုက်ရလဲ" လို့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ်ပြန်မေးကြည့်ရင် အဖြေက များသောအားဖြင့် "ဘာမှမရှိ" ဖြစ်နေတတ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် Data Privacy နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ စိုးရိမ်မှုတွေကလည်း TikTok ရဲ့ မေးခွန်းထုတ်စရာ အချက်တစ်ချက်အဖြစ် ရှိနေဆဲပါ။

News - သတင်းအချက်အလက်ရဲ့ လေးလံမှု

သတင်းတွေဖတ်ခြင်း၊ ကြည့်ရှုခြင်းကတော့ တာဝန်သိနိုင်ငံသားတစ်ယောက်အတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်တဲ့ အလေ့အကျင့်တစ်ခုပါ။ ကိုယ့်နိုင်ငံ၊ ကိုယ့်ကမ္ဘာမှာ ဘာတွေဖြစ်နေလဲဆိုတာကို သိရှိနားလည်မှသာ မှန်ကန်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချနိုင်မှာဖြစ်ပြီး အရာရာကို ရှုမြင်သုံးသပ်နိုင်မှာပါ။

ဒါပေမဲ့ သတင်းတွေရဲ့ "တန်ဖိုး" ကတော့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဖိစီးမှုပါပဲ။ အထူးသဖြင့် သတင်းဆိုးတွေ၊ စိတ်မချမ်းမြေ့စရာတွေကိုပဲ အဆက်မပြတ်ကြည့်ရှုမိတဲ့ "Doomscrolling" က ကျွန်တော်တို့ကို စိုးရိမ်စိတ်လွန်ကဲစေတာ၊ ဖိစီးမှုများစေတာ၊ မျှော်လင့်ချက်မဲ့သလို ခံစားရစေတာတွေ ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် တစ်ဖက်သတ်ရေးသားထားတဲ့ သတင်းတွေ၊ ဝါဒဖြန့်ချိရေး Content တွေကလည်း ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အမြင်ကို လမ်းလွဲသွားစေနိုင်ပါတယ်။ တကယ်အရည်အသွေးမီပြီး ဘက်မလိုက်တဲ့ သတင်းတွေကို ဖတ်ချင်ရင်တော့ လစဉ်ကြေးပေးရတဲ့ Subscription ဆိုတဲ့ "ပိုက်ဆံ" တန်ဖိုးကို တိုက်ရိုက်ပေးဆပ်ရတာမျိုးလည်း ရှိပါသေးတယ်။

နောက်ဆုံးတော့... ဘယ်လို ဟန်ချက်ညီအောင်နေမလဲ?

ဒီမေးခွန်းမှာ "ဒါမှ အမှန်" ဆိုပြီး လက်ညှိုးထိုးပြနိုင်တဲ့ အဖြေတစ်ခုတည်း မရှိပါဘူး။ Facebook ကို လုံးဝမသုံးတော့ဘဲနေတာ၊ TikTok ကို ဖုန်းထဲက ဖျက်လိုက်တာက အဖြေမဟုတ်ပါဘူး။ အဓိကအကျဆုံးကတော့ "သတိထားပြီး ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ သုံးစွဲတတ်ဖို့" ပါပဲ။

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အွန်လိုင်းသုံးစွဲမှုကို "အာဟာရမျှတတဲ့ အစားအစာ" တစ်ခုလို သဘောထားကြည့်လို့ရပါတယ်။ သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ အဆက်မပြတ်ဖို့အတွက် Facebook ကို အချိန်တစ်ခုပေးမယ်။ စိတ်အပန်းဖြေဖို့အတွက် TikTok ကို မိနစ်အနည်းငယ် သုံးမယ်။ နောက်ပြီးအသိပညာနဲ့ သတင်းအချက်အလက်အတွက် သတင်းဌာနတွေကို အချိန်သတ်မှတ်ပြီး ဖတ်ရှုလေ့လာမယ်။

ဒါကြောင့် နောက်တစ်ခါ မိမိရဲ့ဖုန်းကို Unlock လုပ်ပြီး ဖွင့်လိုက်တဲ့အခါ ခဏလောက်စဉ်းစားကြည့်ပါ။ "ငါ့ရဲ့ အဖိုးတန်တဲ့အချိန်နဲ့ အာရုံစိုက်မှုကို အခု ဘယ်အရာအတွက် ပေးချေမလို့လဲ" ဆိုတာကိုပေါ့။ အဲ့ဒီလို ပေးဆပ်လိုက်ရတဲ့တန်ဖိုးကရော ကိုယ့်အတွက် တကယ်ပဲ ပြန်ရတဲ့အကျိုးအမြတ်နဲ့ တန်ရဲ့လား။ အဖြေက ခင်ဗျားရဲ့ လက်ထဲမှာပဲ ရှိပါတယ်။